نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار دپارتمان حقوق، دانشگاه مفید، قم، ایران.
چکیده
بر اساس اصل چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1358)، قوانین کیفری باید بر موازین اسلامی منطبق باشند. به‌رغم‌این، در قانون اساسی و در قوانین عادی معیاری برای انطباق بر موازین اسلامی نهاده نشده است. این در حالی است که از یک‌سو، اختلاف فراوانی بین فقیهان شیعی درباره کیفرهای شرعی، هم در اصل امکان اجرای این کیفرها، و هم در تعداد، شرایط و احکام حدود شرعی وجود دارد؛ از سوی دیگر، بر اساس ملاک‌های شرعی، هیچ‌یک از این دیدگاه‌ها بر دیدگاه‌های دیگر برتری و تفوق ندارد و به‌عبارتی، شرعی‌تر از دیگری نیست. در این نوشته، با مطرح کردن و نقد هریک از برداشت‌های محتمل از «انطباق با موازین اسلامی» نهایتاً با استناد به اصول و قواعد حاکم، و توجه به مصالح بین‌المللی و داخلی به‌مثابه حکم ثانوی، این نتیجه گرفته می‌شود که باید محدودترین دیدگاه‌ها را درباره کیفرهای حدی شرعی برگزید و جای خالی کیفرهای حدی را با نهاد منعطف تعزیرات، که نهادی شرعی است، پر کرد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Criminal laws in the light of Islamic criteria: Rereading the fourth principle of the Constitution in the light of the rules, expediency, and human rights
نویسنده [English]
- Hossein Soleymani
Assistant Professor of Criminal Law, Department of Law, Mofid University, Qom, Iran.
چکیده [English]
According to the fourth principle of the Constitution, criminal laws must comply with Islamic criteria. Despite this, the Constitution and other laws do not set standards for compliance with Islamic norms. On the one hand, there is a great deal of disagreement among Shiite jurists regarding the Shari'a punishments, both in principle and in the possibility of executing these punishments, in its conditions, in the number and rulings of the Hodud; On the other hand, according to the Shari'a criteria, none of these views is superior to the other views and, in other words, it is not more religious than the other. In this article, by presenting and criticizing each of the possible conceptions of "compliance with Islamic norms", finally referring to the governing principles and rules, and considering international and domestic interests as a secondary rule, it is concluded that the most limited views should be considered about the Hodud, and filled the vacancies of the punishments with the flexible institution of Taazirat, which is a sharia institution.
کلیدواژه‌ها [English]
- Fourth Principle
- Dar’a Rule
- Hodud
- Ta’azirat
- Secondary Rulings
الف) کتب و مقالات
الف‌ـ1: فارسی
- احمدزاده، رسول و غلامحسین الهام (1397)، «قبض و بسط اصل 167 قانون اساسی در قلمرو کیفری»، فصلنامة مجلس و راهبرد، سال بیست و پنجم، شمارة 95، صص247-272.
- استادی، رضا (1382)، «قلمرو قاعدة درء»، فصل‌نامه فقه اهل بیت، شمارة 34، صص 46-71.
- استادی، رضا (1383)، «قلمرو قاعدة درء (2)»، فصل‌نامه فقه اهل بیت، شماره 37، صص 71-94.
- امیرارجمند، اردشیر و همکاران (زیرنظر) (1386)، مجموعۀ اسناد بین‌المللی حقوق بشر، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
- امیدی، جلیل (1398)، «نظریة تفسیر نصوص اسلامی»، در علی‌حسین نجفی ابرندآبادی (زیرنظر)،دایره‌المعارف علوم جنایی، ج 3، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
- پژوهشکدة شورای نگهبان (1395)، قانون مجازات اسلامی در پرتو نظرات شورای نگهبان، چاپ اول، تهران: پژوهشکدة شورای نگهبان.
- پیوندی، غلامرضا و علیرضا میربدی (1396)، «تأملی در رجوع به فقه در قلمرو حقوق کیفری با تأکید بر فلسفه قانون‌گذاری و قانون مجازات اسلامی 1392 در نظام حقوقی ایران»، فصل‌نامه تخصصی دین و قانون، شماره 16، صص 125-154.
- حاجی ده‌آبادی، احمد (1391)، قواعد فقه جزایی: حدود و تعزیزات، قصاص و دیات، چاپ سوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- خمینی، سیدروح‌الله (1379)، صحیفۀ امام، چاپ سوم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- 10. رهایی، سعید (1389)،آزادی دینی از منظر حقوق بین‌الملل با نگاهی به ره‌یافت اسلامی، چاپ اول، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
- 11. سجادی‌نژاد، سیداحمد (1383)، «قاعده درء»، در: گروه پژوهشی حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی،قواعد فقه جزایی، چاپ اول، صص 41-54، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
- سلیمانی، حسین (1396)، «جایگاه علم قاضی در حدود از دید فقیهان و قانون‌گذار با نگاهی به دیدگاه آیت‌الله موسوی اردبیلی»، در: فقه و تدبیر؛ ویژه‌نامة آیت‌الله موسوی اردبیلی، چاپ اول، صص 401-430، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
- 13. سلیمانی، حسین (1398)، «اجراناپذیری کیفر سنگسار از شش منظر»، دوفصلنامة حقوق بشر، سال چهاردهم، شمارة 1، شمارة پیاپی 27، صص43-72.
- سلیمانی، حسین (1399)، «حدود شرعی در پرتو اصل قانونمندی قوانین کیفری با نگاهی تطبیقی به فقه شیعه و اهلسنت»، دوفصلنامة حقوق تطبیقی، شمارة پیاپی14، صص 293-328.
- قربان‌نیا، ناصر (1392)، «الزامات تقنین بر پایه فقه»، فصل‌نامه دین و قانون، شمارة 2، صص 59 تا 76.
- قربان‌نیا، ناصر (1393)، ملاحظاتی دربارة قانون مجازات اسلامی 92: نقد و بررسی حقوقی، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
- کلانتری خلیل‌آباد، عباس؛ نفیسه متولی‌زاده و صدیقه گلستان‌رو (1395)، «احتیاط در دماء و کاربرد آن در حقوق کیفری»، فصلنامة حقوق اسلامی، سال سیزدهم، شمارة 51، صص 129-159.
- مجلسی، محمدباقر (بی‌تا)، حدود و قصاص و دیات، چاپ اول، تهران: موسسة نشر آثار اسلامی.
- محقق داماد، سیدمصطفی (1394)، قواعد فقه (بخش جزایی)، چاپ سی‌ویکم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1391)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی، دورة ششم: خرداد 1379 تا خرداد 1383، زیر نظر غلامحسین الهام، چاپ اول، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست جمهوری.
- منتظری، حسین‌علی (1385)، رسالۀ استفتائات، چاپ دوم، تهران: انتشارات سایه.
- منتظری، حسین‌علی (1387الف)، حکومت دینی و حقوق انسان، چاپ اول، قم: ارغوان دانش.
- منتظری، حسین‌علی (1387ب)، مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر،چاپ اول، قم: ارغوان دانش.
- موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم (1392)، حقوق و دادرسی کیفری در آیینة فقه، چاپ اول، قم: انتشارات رادنگار.
- 25. میرزای قمی، ابوالقاسم بن حسن (1371)، جامع الشتات، با تصحیح مرتضی رضوی، چاپ اول، تهران: انتشارات کیهان.
- ورعی، سیدجواد (1394)، «اختیارات حکومت در مجازات گناهکاران»، پژوهش‌های فقهی، دورة 11، شماره 1، ص51-82.
الف‌ـ2: عربی
- جزیری، عبدالرحمن (2003م)، الفقه علی مذاهب الاربعه(ج 5)، چاپ دوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- خمینی، سیدروح‌الله (1410ق/1368ه)،الرسائل، چاپ سوم، قم: اسماعیلیان.
- خوانساری، سید احمد (1364)، جامع‌المدارک فی شرح المختصر النافع، چاپ دوم، تهران: مکتبه‌الصدوق.
- 30. خویی، سیدابوالقاسم (1430ق)، مبانی تکمله المنهاج، (ج2)، در: موسوعه الامام الخوئی، ج 42، چاپ چهارم، عراق: موسسه الخوئی الاسلامیه.
- 31. شهید ثانی، زین‌الدین بن‌علی العاملی (1429ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام(ج 14)، چاپ چهارم، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
- شهید اول، محمد بن مکی عاملی (بی‌تا)، القواعد والفوائد فی الفقه و الاصول و العربیه، تحقیق سید عبدالهادی حکیم، ج2، قم: مکتبه المفید.
- فاضل مقداد، جمال‌الدین مقداد بن‌عبدالله سیوری (1373)، کنزالعرفان فی فقه القرآن، چاپ پنجم، تهران: المکتبه المرتضویه.
- 34. محقق اردبیلی، احمد بن‌محمد (1416ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، جلد 13، چاپ دوم، قم: موسسه النشر الاسلامی.
- محقق حلی، جعفر بن‌حسن (1425ق /2004م)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، با تعلیقات سید صادق حسینی شیرازی، چاپ یازدهم، بیروت: دارالقاری.
- 36. موسوی سبزواری، عبدالاعلی (1388)، مهذب‌الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، جلد 27، چاپ اول، قم: انتشارات دارالتفسیر.
- موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم (1427ق)، فقه الحدود و التعزیرات، جلد 1، چاپ دوم، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
- نجفی، شیخ محمدحسن (1981م)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تحقیق محمود القوچانی، چاپ هفتم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
)
ارسال نظر در مورد این مقاله